Wat doet een toezichthouder?

Heb je een passie voor kunst en cultuur en wil je bijdragen aan deze sector? Ga op zoek in dit overzicht van verschillende functies in de culturele sector. Al deze onderling verbonden functies dragen bij aan het succesvol functioneren van een culturele organisatie en brengen zo kunst en samenleving samen.

Wat is een toezichthouder?

Een toezichthouder binnen een culturele organisatie staat ook wel bekend als lid van de Raad van Toezicht. Deze houdt toezicht op het beleid en het bestuur dat in de handen is van de directie. In sommige culturele organisaties is er echter sprake van een Raad van Bestuur. In dit geval bepaalt de raad het beleid en heeft de directie een uitvoerende rol. Het grootste verschil tussen een Raad van Bestuur en een Raad van Toezicht heeft dus te maken met de rol van de directeur. Zowel het bestuur-directie-model, als ook het raad-van-toezicht-model, zijn vrij uniek voor de culturele sector. In de commerciële sector wordt er namelijk vaak gesproken over een Raad van Commissarissen. Uit een analyse van vacatures in april 2024 door Werken voor Cultuur blijkt dat het raad-van-toezicht-model het meest voorkomt binnen de cultuursector. 

Toezichthouders van culturele organisaties zijn vaak ervaren professionals uit diverse vakgebieden, waaronder financiën, recht, management en cultuur. Binnen de raad bekleden zij verschillende functies zoals voorzitter en algemeen lid. Gedurende hun zittingsperiode, die vaak vier jaar duurt, komen ze regelmatig samen voor vergaderingen, nemen ze beslissingen en bespreken ze de voortgang van de organisatie. 

Waar werkt een toezichthouder?

Toezichthouders spelen een cruciale rol binnen diverse culturele organisaties, waarbij de aanwezigheid en functie van een Raad van Toezicht sterk afhangt van de aard en omvang van de organisatie. De Raad van Toezicht is breed vertegenwoordigd in allerlei verschillende branches binnen de culturele sector. Voorbeelden zijn:

• Poppodia en concertzalen
• Theaters en podia
• Musea, galeries en erfgoedlocaties
• Kunst- en muziekfestivals
• Kunstinstituten en kunsteducatieve instellingen
• Bibliotheken en archieven

Wat zijn de taken van een toezichthouder?

Toezichthouders hebben verschillende taken en verantwoordelijkheden die bijdragen aan de effectieve werking en ontwikkeling van een culturele organisatie. Aan de hand van een analyse van vacatures door Werken voor Cultuur in april 2024, staan hieronder enkele algemene taken die toezichthouders kunnen vervullen, evenals specifieke rollen die ze binnen de Raad van Toezicht kunnen innemen:

• Algemene taken
  De Raad van Toezicht zorgt ervoor dat de organisatie haar missie en visie naleeft en dat alle activiteiten in lijn zijn met de doelen. Ze bepalen en beoordelen het beleid en de strategieën van de organisatie. Hun rol is essentieel voor het behouden van de koers en het succes van de organisatie op lange termijn.
• Voorzitter
  De voorzitter van de Raad van Toezicht leidt bestuursvergaderingen en faciliteert discussies. De voorzitter vertegenwoordigt de organisatie extern, bijvoorbeeld tijdens officiële evenementen of bijeenkomsten met belangrijke stakeholders. Ook bevordert de voorzitter goede samenwerking en communicatie binnen de raad en met de directie van de organisatie.
• Lid
  Als lid is het voornamelijk belangrijk om actief deel te nemen aan vergaderingen en bij te dragen aan discussies en besluitvorming. Daarnaast is het leveren van expertise en advies op basis van de eigen ervaring en achtergrond essentieel. Als lid is men ook verantwoordelijk voor het vertegenwoordigen van de belangen van de achterban of specifieke belangengroepen binnen de organisatie.

Welke andere rollen zijn gerelateerd aan die van een toezichthouder?

Toezichthouders delen verantwoordelijkheid voor organisatorische groei met de directie, maar verschillen in eindverantwoordelijkheid en betrokkenheid. Hun meer afstandelijke rol maakt hen waardevolle sparringpartners voor de directie, die dagelijks de organisatie leidt en het advies van de Raad kan gebruiken voor effectieve besluitvorming. Samenwerking tussen beide is essentieel voor optimale prestaties. Als de rol van toezichthouder je aanspreekt, overweeg dan ook verwante posities, zoals die van een zakelijk leider.

Hoe word je een toezichthouder?

Een analyse van vacatures in april 2024 door Werken voor Cultuur toont aan dat de gevraagde vaardigheden en competenties vaak als pre's worden beschouwd en geen vereisten zijn. Enkele mogelijke richtlijnen met betrekking tot een gewenst profiel zijn:

• Ervaring en netwerk binnen artistiek, financieel en/of arbeidsrechtelijk veld hebben.
• Een paar uur per week beschikbaar zijn.
• Affiniteit hebben met de doelstelling van de organisatie.
• Maatschappelijk geëngageerd zijn.
• Onafhankelijk en integer zijn.
• Kritisch en strategisch sterk zijn.
• Een sparringpartner voor de directie kunnen zijn.

Ervaring is niet altijd vereist. Sommige organisaties hebben initiatieven om jongeren aan te sporen in de Raad van Toezicht zitting te nemen. 

Daarnaast biedt Cultuur+Ondernemen een lijst met vormen van belangenverstrengeling of tegenstrijdige belang waar ook rekening mee gehouden kan worden. Een persoon die eerder in de directie heeft gezeten van een organisatie is bijvoorbeeld niet de geschikte kandidaat voor een rol als toezichthouder binnen dezelfde organisatie.

Wat verdient een toezichthouder?

De inrichting van een Raad van Toezicht in de culturele sector is vastgelegd in de Governance Code Cultuur (Cultuur+Ondernemen). De toezichthoudersfunctie is over het algemeen een onbezoldigde functie en wordt dus op vrijwilligersbasis vervuld. Onkosten worden vaak wel vergoed. 

Cultuur+Ondernemen wijst erop dat het debat over de bezoldiging van deze functie nog steeds gaande is. Zowel voor- als tegenargumenten worden genoemd in de Governance Code Cultuur. Zo kan het toekennen van een vergoeding onder meer recht doen aan de vereiste professionaliteit en competenties van de functie en kan deze vergoeding de functie ook toegankelijker maken voor een bredere groep mensen. Daarnaast rechtvaardigt het de inzet en betrokkenheid die nodig zijn voor het vervullen van dergelijke functies, en biedt het een duidelijke compensatie voor de verantwoordelijkheid en risico's die toezichthouders dragen.

Aan de andere kant hebben sommige toezichthouders principiële bezwaren tegen vergoedingen voor hun werkzaamheden. Ook kunnen financieringsbronnen van de culturele organisatie, zoals fondsen, tegen een vergoeding zijn en kan een vergoeding vragen oproepen over eerlijke beloningen binnen de sector. 

In de handreiking ‘Toezichthouders: vergoeden of niet?’ geeft Cultuur+Ondernemen ook aan hoe de bepaling van de hoogte van een vergoeding eruit kan zien. Zij bieden bijvoorbeeld enkele rekensommen en meer informatie over richtlijnen en regels.

De informatie over onder andere de functie en taken in dit artikel werd verzameld aan de hand van een analyse van vacatures in april 2024 door Werken voor Cultuur. Om een breder inzicht te verschaffen, is deze informatie aangevuld met literatuuronderzoek.

Ben je zelf een toezichthouder of HR-professional? Dan is jouw feedback waardevol. Kom je onjuistheden tegen in dit artikel of heb je aanvullingen, neem dan contact met ons op via service@werkenvoorcultuur.nl

Openstaande vacatures voor toezichthouders vinden in de culturele sector? Bekijk dan de nieuwste culturele vacatures.